مهم ترین مفاهیم مالیاتی که در مراودات و مکاتبات مالیاتی کاربرد بسیار زیادی دارند به شرح زیر است:
سازمان امور مالیاتی کشور
براساس ماده ۹۵ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی سازمان امور مالیاتی کشور یک مؤسسه دولتی بوده و زیر نظر وزارت امور اقتصادی و دارایی ایجاد شده و کلیه اختیارات، وظایف، کارکنان، امکانات و تجهیزات موجود وزارت امور اقتصادی و دارایی که در معاونت امور مالیاتی و بخش ها و حوزه های مالیاتی به کار گرفته شده بود، به این سازمان منتقل شده است.
واحد مالیاتی
کوچک ترین جزء تقسیمات اداری بخش مالیاتی است که براساس محدوده جغرافیایی، منابع مالیاتی، نوع مؤدیان یا حسب وظیفه مقرر در قانون مالیات های مستقیم از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تعیین می شود.
حوزه مالیاتی
یک واحد سازمانی است که به موجب قانون مالیات های مستقیم مسئولیت تشخیص و مطالبه مالیاتی را بر عهده دارد و گیرنده اظهارنامه های مالیاتی می باشد
مؤدی
کسانی که مالیات به دولت می پردازند و طبق قانون به دولت مدیون هستند. به عبارت دیگر مؤدیان مالیاتی به اشخاصی اطلاق می گردد که بدهی مالیاتی بابت هرگونه فعالیت یا معاملات انجام شده متوجه آنها است.
پست های سازمانی در اداره امورمالیاتی
کلیه کارکنانی که عهده دار انجام وظایف موضوع ماده ۲۱۹ قانون مشتمل بر شناسایی، تشخیص، مطالبه و وصول مالیات های موضوع قانون می باشند، مأموران مالیاتی نامیده می شوند.
- عناوین شغلی مأموران مالیاتی عبارت است از کاردان مالیاتی، کارشناس مالیاتی، کارشناس ارشد مالیاتی، رئیس گروه مالیاتی و رئیس امور مالیاتی.
- کاردان مالیاتی از بین کارمندان سازمان دارای مدرک تحصیلی دیپلم یا فوق دیپلم انتخاب می شود و حداقل یکی از وظایف اصلی سازمان را عهده دار بوده و تحت نظر کارشناس ارشد مالیاتی انجام وظیفه می کند.
- کارشناس مالیاتی، از بین کارمندان با تحصیلات کارشناسی یا بالاتر یا حداقل ۳ سال سابقه خدمت در شغل کاردان مالیاتی انتخاب می شود و حداقل یکی از وظایف اصلی سازمان را بر عهده دارد و تحت نظر کارشناس ارشد مالیاتی انجام وظیفه می کند.
- کارشناس ارشد مالیاتی، از بین کارمندان سازمان با تحصیلات کارشناسی یا بالاتر با حداقل ۳ سال سابقه خدمت در شغل کارشناس مالیاتی انتخاب می شود و سرپرستی واحد مالیاتی را عهده دار بوده و مسئولیت تهیه گزارشات و عملکرد افراد تحت سرپرستی به عهده وی می باشد و تحت نظر رئیس گروه مالیاتی انجام وظیفه می کند.
- رئیس گروه مالیاتی، از بین کارمندان سازمان با تحصیلات کارشناسی یا بالاتر با حداقل ۳ سال سابقه خدمت در شغل کارشناس ارشد مالیاتی انتخاب می شود و سرپرستی واحدهای مالیاتی را بر عهده دارد و تحت نظر رئیس امور مالیاتی انجام وظیفه می کند.
- رئیس امور مالیاتی، از بین کارمندان سازمان با تحصیلات لیسانس یا بالاتر با حداقل ۳ سال سابقه خدمت در شغل رئیس گروه مالیاتی انتخاب می شود و مسئولیت نظارت بر گروه های مالیاتی و نظارت بر حسن اجرای مقررات را بر عهده دارد.
- تطبیق و انتخاب مأموران مالیاتی شاغل به عناوین شغلی مطروحه به ترتیب زیر می باشد:
الف) کمک ممیز مالیاتی با مدرک تحصیلی دیپلم و کاردانی (فوق دیپلم) به عنوان کاردان مالیاتی
ب) کمک ممیز مالیاتی با مدرک تحصیلی لیسانس به عنوان کارشناس مالیاتی
ج) ممیز مالیاتی به عنوان کارشناس ارشد مالیاتی (که به عنوان کارشناس حسابداری نیز مطرح است) که مسئول تشخیص درآمد (عملکرد سال) شما می باشد.
د) سرممیز مالیاتی به عنوان رئیس گروه مالیاتی (که به عنوان سرپرست حسابداری نیز مطرح است) که بر حوزه مالیاتی سرپرستی داشته باشد.
هـ) ممیز کل مالیاتی به عنوان رئیس امور مالیاتی (که به عنوان مدیر حسابرسی نیز مطرح است) که نظارت برکار چندین سر ممیز را دارا می باشد.
سال مالیاتی
سال مالیاتی عبارت است از یک سال شمسی که از فروردین ماه هر سال شروع و به آخر اسفند ماه همان سال ختم می شود، لیکن در مورد اشخاص حقوق مشمول مالیات که سال مالی آنها به موجب اساس نامه با سال مالیاتی تطبیق نمی کند، سال مالی آنها، به جای سال مالیاتی مبنای تشخیص مالیات قرار می گیرد و موعد تسلیم اظهارنامه، ترازنامه، حساب سود و زیان و سررسید پرداخت مالیات آنها چهار ماه شمسی پس از سال مالی می باشد.
اظهارنامه مالیاتی
اظهارنامه مالیاتی فرم خاصی است که بر طبق مقررات از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه و در اختیار مؤدیان مالیاتی قرار می گیرد و مؤدیان مکلف هستند مشخصات خود و نشانی محل کسب و سکونت یا منبع تحصیل درآمد و نیز اطلاعاتی درباره درآمد و حسب مورد دارایی ها و سود و زیان را که در فرم موصوف پیش بینی گردیده منعکس کرده و ظرف مهلت مقرر به اداره امور مالیاتی مطابق تبصره ماده ۶۲۲ قانون مالیات های مستقیم به مؤدیان ًتسلیم نمایند. ضمنا مالیاتی اجازه داده می شود در صورتی که به نحوی از انحاء در اظهارنامه یا ترازنامه یا حساب سود و زیان تسلیمی از نظر محاسبه اشتباهی شده باشد، با ارائه مدارک لازم ظرف یک ماه از تاریخ انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه نسبت به رفع اشتباه اقدام و اظهارنامه یا ترازنامه یا حساب سود و زیان اصلاحی را حسب مورد تسلیم نماید و در هر حال تاریخ تسلیم اظهارنامه مؤدی تاریخ تسلیم اظهارنامه اول می باشد.
برگ تشخیص مالیات
نظر مکتوبی است که مأموران مالیاتی پس از رسیدگی به درآمد و دارایی مؤدی اعلام می کنند و ضمن آن درآمد یا دارایی مشمول مالیات و مبلغ مالیات متعلق را مشخص می سازند.
برگ مالیات قطعی
بعد از صدور مالیات مورد نظر در برگ تشخیص با توافق مؤدی یا ممیز کل یا رأی کمیسیون حل اختلاف نتیجه اش مشخص می گردد که برگ مالیات قطعی می گویند.
معافیت مالیاتی
قوانین مالیاتی غالبا برای اشخاص، اقلام و معاملات و غیره، معافیت هایی قائل می شود که اگر چنین نبود آن موارد مشمول مالیات یا مأخذ محاسبه اقلام مشمول مالیات قرار می گرفتند. به طور کلی معافیت مالیاتی یعنی چشم پوشی دولت از مالیاتی که متوجه شخص یا اشخاص معین شده است.
مفاصاحساب مالیاتی
عبارت است از سندی که مقامات مالیاتی به عنوان مؤدی صادر و طی آن گواهی می کنند که وی کلیه مالیات های قطعی خود را پرداخته است و یا مشمول هیچ گونه مالیاتی نمی باشد.
کلمه توافق
مفهوم آن این است که ممیز و مؤدی بر رقم مالیاتی خود به توافق برسند.
هیئت حل اختلاف مالیاتی
مرجع رسیدگی به کلیه اختلاف های مالیاتی جز در مواردی که ضمن مقررات قانون مالیات های مستقیم مرجع دیگری پیش بینی شده، هیئت حل اختلاف مالیاتی است.
ماده ۹۰۱ قانون مالیات های مستقیم درآمد
مشمول مالیات در مورد مؤسسات بیمه ایرانی عبارت است از:
- ذخایر فنی در آخر سال مالی قبل
- حق بیمه دریافتی در معاملات بیمه مستقیم پس از کسر برگشتی ها و تخفیف ها.
- حق بیمه بیمه های اتکایی و وصولی پس از کسر برگشتی ها.
- کارمزد و مشارکت در سود معاملات بیمه های اتکایی واگذاری.
- بهره سپرده های بیمه بیمه گر اتکایی نزد بیمه گر واگذارکننده.
- سهم بیمه گران اتکایی بابت خسارت پرداختی بیمه های غیر زندگی و بازخرید و سرمایه و مستمری های بیمه های زندگی.
- سایر درآمدها
پس از کسر:
- هزینه تمبر قراردادهای بیمه
- هزینه های پزشکی بیمه های زندگی.
- کارمزدهای پرداختی از بابت معاملات بیمه مستقیم
- حق بیمه های اتکایی واگذاری
- سهم صندوق تأمین خسارت های بدنی از حق بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل شخص ثالث.
- مبالغ پرداختی از بابت بازخرید و سرمایه و مستمری های بیمه زندگی و خسارت پرداختی از بابت بیمه های غیر زندگی.
- سهم مشارکت بیمه گزاران در منافع.
- کارمزدها و سهم مشارکت بیمه گران در سود معاملات بیمه های اتکایی قبولی.
- بهره متعلق به سپرده های بیمه های اتکایی واگذاری
- ذخایر فنی در آخر سال مالی
- سایر هزینه ها و استهلاکات قابل قبول
تبصره ۱ : انواع ذخایر فنی مؤسسات بیمه ( اندوخته های فنی موضوع ماده (۶۱) قانون تأسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری) برای هر یک از رشته های بیمه و میزان و طرز محاسبه آنها به موجب آیین نامه ای خواهد بود که از طرف بیمه مرکزی ایران تهیه و پس از موافقت شورای عالی بیمه به تصویب وزیر امور اقتصادی و دارایی خواهد رسید.
تبصره ۲: انواع ذخایر فنی بیمه مرکزی ایران برای هر یک از رشته های بیمه و میزان و طرز محاسبه آنها از طرف مجمع عمومی بیمه مرکزی ایران تعیین خواهد شد
تبصره ۳: در معاملات بیمه مستقیم، حق بیمه و کارمزدها و تخفیف حق بیمه و سهم مشارکت بیمه گزاران در منافع و نحوه احتساب آنها با رعایت مقررات تعیین شده از طرف شورای عالی بیمه خواهد بود. کلیه اقلام مزبور به استثنای کارمزد باید در قرارداد بیمه ذکر شده باشد.
تبصره ۴: اقلام مربوط به معاملات بیمه های اتکایی اعم از قبولی یا واگذاری براساس شرایط قراردادها و یا توافق های مؤسسات بیمه ذی ربط خواهد بود.
تبصره ۵: مؤسسات بیمه خارجی که با قبول بیمه اتکایی از مؤسسات بیمه ایرانی تحصیل درآمد می نمایند مشمول مالیاتی به نرخ ۲ درصد حق بیمه دریافتی و سود حاصل از سپرده مربوط در ایران می باشند. در صورتی که مؤسسات بیمه ایرانی در کشور متبوع مؤسسه بیمه گر اتکایی دارای فعالیت بیمه بوده و از پرداخت مالیات بر معاملات اتکایی معاف باشند، مؤسسه مزبور نیز از پرداخت مالیات دولت ایران معاف خواهد شد. مؤسسات بیمه ایرانی مکلف اند در موقع تخصیص حق بیمه به نام بیمه گر اتکایی خارجی مشمول مالیات موضوع این تبصره ، دو درصد آن را به عنوان مالیات بیمه گر اتکایی کسر نمایند و وجوه کسر شده در هر ماه را تا پایان ماه بعد به ضمیمه صورتی حاوی مشخصات بیمه گر اتکایی و حق بیمه متعلق به اداره امور مالیاتی مربوط ارسال و وجه مزبور را به حساب مالیاتی پرداخت نمایند.
ماده ۱۱۰ قانون مالیات های مستقیم
اشخاص حقوقی مکلف اند اظهارنامه و ترازنامه وحساب سود و زیان متکی به دفاتر و اسناد و مدارک خود را حداکثر تا چهار ماه پس از سال مالیاتی همراه با فهرست هویت شرکا و سهام داران و حسب مورد میزان سهم الشرکه یا تعداد سهام و نشانی هر یک از آنها را به اداره امور مالیاتی که محل فعالیت اصلی شخص حقوقی در آن واقع است تسلیم و مالیات متعلق را پرداخت نمایند. پس از تسلیم اولین فهرست مزبور، تسلیم فهرست تغییرات در سنوات بعد کافی خواهد بود. محل تسلیم اظهارنامه و پرداخت مالیات اشخاص حقوقی خارجی و مؤسسات مقیم خارج از ایران که در ایران دارای اقامتگاه یا نمایندگی نمی باشند تهران است.
حکم این ماده در مورد کارخانه داران و اشخاص حقوقی در دوران معافیت نیز جاری خواهد بود.
تبصره: اشخاص حقوقی نسبت به درآمدهایی که طبق مقررات این قانون نحوه دیگری برای تشخیص آن مقرر شده است مکلف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی جداگانه که در فصل های مربوط پیش بینی شده است نیستند.
نرخ محاسبه مالیات براساس ماده ۱۳۱ قانون مالیات های مستقیم
نرخ مالیات بر درآمد مشاغل (اشخاص حقیقی) به شرح زیر است:
تبصره : به ازای هر ۱۰ درصد افزایش درآمد ابرازی مشمول مالیات اشخاص موضوع این ماده نسبت به درآمد ابرازی مشمول مالیات سال گذشته آنها، یک واحد درصد و حداکثر تا پنج واحد درصد از نرخ های مذکور کاسته می شود. شرط برخورداری از این تخفیف تسویه بدهی مالیاتی سال قبل و تسلیم اظهارنامه مالیاتی مربوطه در مهلت اعلام شده از سوی سازمان امور مالیاتی است.
مهلت رسیدگی به اظهارنامه مالیاتی
ماده ۱۵۶ قانون مالیات های مستقیم : اداره امور مالیاتی مکلف است اظهارنامه مؤدیان مالیات بر درآمد را در مورد هر منبع که در موعد قانونی تسلیم شده است حداکثر ظرف یک سال از تاریخ انقضای مهلت مقرر برای تسلیم اظهارنامه رسیدگی نماید. در صورتی که ظرف مدت مذکور برگ تشخیص درآمد صادر ننماید و یا تا سه ماه پس از انقضای یک سال فوق الذکر برگ تشخیص درآمد مذکور را به مؤدی ابلاغ نکند اظهارنامه مؤدی قطعی تلقی می شود.
هرگاه پس از قطعی شدن اظهارنامه مالیاتی یا بعد از رسیدگی و صدور و ابلاغ برگ تشخیص اعم از اینکه به قطعیت رسیده یا نرسیده باشد معلوم شود مؤدی درآمد یا فعالیت های انتفاعی کتمان شده ای داشته و مالیات متعلق به آن نیز مطالبه نشده باشد، فقط مالیات بر درآمد آن فعالیت ها با رعایت ماده ۱۵۷ این قانون قابل مطالبه خواهد بود. در این حالت و همچنین در مواردی که اظهارنامه مؤدی به علت عدم رسیدگی قطعی تلقی می گردد اداره امور مالیاتی بایستی یک نسخه از برگ تشخیص صادره به انضمام گزارش توجیهی مربوط را ظرف ده روز از تاریخ صدور جهت رسیدگی به دادستانی انتظامی مالیاتی ارسال نماید.
معافیت مالیاتی سالانه مشاغل
ماده ۱۰۱ قانون مالیات های مستقیم : درآمد سالانه مشمول مالیات مؤدیان موضوع این فصل که اظهارنامه مالیاتی خود را طبق مقررات این فصل در موعد مقرر تسلیم کرده اند تا میزان معافیت موضوع ماده ۸۴ این قانون از پرداخت مالیات معاف و مازاد آن به نرخ های مذکور در ماده ۱۳۱ این قانون مشمول مالیات خواهد بود. شرط تسلیم اظهارنامه برای استفاده از معافیت فوق نسبت به عملکرد در سال ۸۲ به بعد جاری است.
تبصره ۱: در مشارکت های مدنی اعم از اختیاری و قهری شرکا حداکثر از دو معافیت استفاده خواهند کرد و مبلغ معافیت به طور مساوی بین آنان تقسیم و باقیمانده سهم هر شریک جداگانه مشمول مالیات خواهد بود.
شرکایی که با هم رابطه زوجیت دارند از لحاظ استفاده از معافیت در حکم یک شریک تلقی و معافیت مقرر به زوج اعطا می گردد. در صورت فوت احد از شرکا وراث وی به عنوان قائم مقام قانونی از معافیت مالیاتی سهم متوفی در مشارکت به شرح فوق استفاده نموده و این معافیت به طور مساوی بین آنان تقسیم و از درآمد سهم هر کدام کسر خواهد شد.
تبصره ۲: در صورتی که هر شخص حقیقی دارای بیش از یک واحد شغلی باشد، مجموع درآمد واحدهای شغلی وی با کسر فقط یک معافیت موضوع این ماده مشمول مالیات به نرخ های مذکور در ماده ۱۳۱ این قانون می شود.
انواع معافیت های مالیاتی
ماده ۵۷ قانون مالیات های مستقیم: در مورد شخص حقیقی که هیچ گونه درآمدی ندارد تا میزان معافیت مالیاتی درآمد حقوق موضوع ماده ۸۴ این قانون از درآمد مشمول مالیات سالانه مستغلات از مالیات معاف و مازاد طبق مقررات این فصل مشمول مالیات می باشد. مشمولان این ماده باید اظهارنامه مخصوصی طبق نمونه ای که از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه خواهد شد به اداره امور مالیاتی محل وقوع ملک تسلیم و اعلام نمایند که هیچ گونه درآمد دیگری ندارند. اداره امور مالیاتی مربوط باید خلاصه مندرجات اظهارنامه مؤدی را به اداره امور مالیاتی محل سکونت مؤدی ارسال دارد و در صورتی که ثابت شود اظهارنامه مؤدی خلاف واقع است مالیات متعلق به اضافه یک برابر آن به عنوان جریمه وصول خواهد شد.
در اجرای حکم این ماده حقوق بازنشستگی و وظیفه دریافتی وجوایز و سود ناشی از سپرده های بانکی درآمد تلقی نخواهد شد.
تبصره ۱: حکم این ماده در مورد فرزندان صغیری که تحت ولایت پدر باشند جاری نخواهد بود.
تبصره ۲: در صورتی که سایر درآمدهای مشمول مالیات ماهانه مؤدی کمتر از مبلغ مذکور در این ماده باشد، آن مقدار از درآمد مشمول مالیات اجاره املاک که با سایر درآمدهای مؤدی بالغ برمبلغ فوق باشد معاف و مازاد طبق مقررات این فصل مشمول مالیات خواهد بود.
ماده ۸۴ قانون مالیات های مستقیم: میزان معافیت مالیات بر درآمد سالانه مشمول مالیات حقوق از یک یا چند منبع، هرساله در قانون بودجه سنواتی مشخص می شود.
ماده ۱۳۲ قانون مالیات های مستقیم: درآمد ابرازی ناشی از فعالیت های تولیدی و معدنی اشخاص حقوقی غیردولتی در واحدهای تولیدی یا معدنی که از تاریخ اجرای این ماده از طرف وزارتخانه های ذی ربط برای آنها پروانه بهره برداری صادر یا قرارداد استخراج و فروش منعقد می شود و همچنین درآمدهای خدماتی بیمارستان ها، هتل ها و مراکز اقامتی گردشگری اشخاص یادشده که از تاریخ مذکور از طرف مراجع قانونی ذی ربط برای آنها پروانه بهره برداری یا مجوز صادر می شود، از تاریخ شروع بهره برداری یا استخراج یا فعالیت به مدت پنج سال و در مناطق کمترتوسعه یافته به مدت ده سال با نرخ صفر مشمول مالیات می باشد.
